Sırpça Ses Olayları #4: L’nin O’ya Dönüşmesi

Merhaba! Bu uzun ara için herkesten çok özür dilerim. Sınav telaşemden kurtulur kurtulmaz yine soluğu burada aldığımdan emin olabilirsiniz. Bundan sonra yine her pazar bir ses olayı ve her perşembe bir dil bilgisi yazısıyla burada buluşuyor olacağız. Peki nedir bu ses olayı ve neden böyle isimlendiriliyor? Evet, Sırpçası da “prelazak l u o” olan bu ses olayının tam karşılığı “L’nin O’ya Dönüşmesi” olarak karşımıza çıkıyor. Şimdi kuralına, kaidesine ve nerelerde karşımıza çıktığına bir göz atalım!

Bu ses olayını görüldüğü kelime türlerine göre tasnif edecek ve açıklayacak olursak iki ana başlıkta incelememiz gerekir:

1- Imenice (İsimler)

• “O” Harfiyle Biten İsimler: Burada göreceğimiz örneklerin çoğu eski dilde “o” harfi yerine “l” kullanılmasından ötürü doğar. İsmin yalın (nominatif) tekil hâlinde “o” gördüğümüz bu isimler, ismin diğer hâllerinde ve çoğullarında bulundurduğu “o” harfinin yerini tıpkı eskisi gibi “l” harfine bırakır.

Örnek: deo (parça, kısım) – delovi (parçalar, kısımlar), anđeo (melek) – anđeli (melekler), posao (iş) – poslovi (işler), vb.

* İsmin çoğulu ve cinsiyetlerine dair fikir sahibi değilseniz bunun hakkındaki yazıma buradan ulaşabilirsiniz.

• “LAC” ile Biten Kelimeler: Bu kelimeler genellikle meslek niteleyen isimlerdir. İsmin yalın hâlinde gördüğümüz “l”, ismin ayrılma / isim tamlaması (genitif) çoğul hâlinde “o” harfine dönüşür.

Örnek: prevodilac (çevirmen) – prevodioca (çevirmenlerin, çevirmenlerden), čitalac (okuyucu) – čitaoca (okuyucuların, okuyuculardan), vb.

İSTİSNA: “lac” ile biten ve bazı isimler bu durumdan muaftırlar.

Örnek: strelac (ok) – strelaca (okların, oklardan), znalac (uzman) – znalaca (uzmanların, uzmanlardan), vb.

2- Pridevi (Sıfatlar)

• Eril Tekil İsimlere Geldiğinde “O” Harfiyle Biten Sıfatlar: Daha önce de bahsettiğimiz üzere sıfatlar geldikleri ismin cinsiyetine,  tekil / çoğulluğuna ve aldığı isim hâline göre değişiklik gösterirler. Bu sınıflandırmaya dâhil olan sıfatlar çoğunlukla tek heceli olmakla beraber YALNIZCA ERİL TEKİL İSMİN YALIN HÂLİNDE “O” HARFİNE SAHİPTİRLER. Bunun dışında “o” harfi, diğer durumlarda yerini “l” harfine bırakır.

Örnek: beo (beyaz – eril tekil) – beli (beyaz – eril çoğul) – bela (beyaz – dişil tekil & nötr çoğul), ceo (tüm – eril tekil) – celi (tüm – eril çoğul) – celo (tüm – nötr tekil), vb.

• Etken Sıfat-Fiiller: Bu kategoriye dair daha fazla bilgi almak için fiillere dair kaleme aldığım yazının “fiil biçimleri” kısmına göz atabilirsiniz. Sizi yormadan alıntılayarak tekrarlayacak olursam:

Türkçede karşılığı olmayan ancak Avrupa dillerinde “participle” olarak geçen, geçmiş zaman ortacı almış sıfat formunda fiildir. Geçmiş zaman ortacının yanında “jesam” (olmak) fiilinin çekimli hâliyle kişiselleştirilebilen bu sıfat-fiiller, tek başlarına kişiselleştirilmemiş biçimdedirler.

Etken sıfat-fiillerin eril tekil biçimi de tıpkı ilk kategoridekilerdeki sıfatlar gibi “o” ile sonlanır.

Örnek: Video sam jednog čoveka koji je prošao pored naše zgrade. / Bizim binanın yanından geçen bir adam gördüm.

* Video sam (gördüm – erkek) – videla sam (gördüm – kadın) / prošao je (geçti – erkek) – prošla je (geçti – kadın)

Ancak verdiğimiz örnekte de gördüğümüz üzere, “o” harfini gördüğümüz tek etken sıfat-fiil örneği de eril tekille sınırlıdır. Bunun dışındaki diğer biçimlerinde “o” harfi yerini “l” harfine bırakır.

Bugünlük bu kadar! Perşembe – kuvvetle muhtemel – fiil çekimi ve şimdiki zaman anlatıyor olacağım. Şimdilik görüşmek üzere, herkese kolay gelsin! 🙂

Resmin kaynağı / Izvor slike: https://www.shtreber.com/