Sırpça Sıfatlara Dair Her Şey: Anlamlarına ve Hâllerine Göre Sıfatlar

Yeniden merhaba! Bu hafta için başka bir yazı hazırlarken bir şeyleri eksik öğrettiğimin farkına varıp sil baştan başka bir yazı yazmaya karar verdim. Zira isim hâllerini anlatmaya başlayacaktım ancak sıfatları bilmeden bu konu eksik kalırdı, o yüzden bu hafta kısa bir konu olan sıfatları inceleyeceğiz.

Sıfat nedir? Türkçede eksikliği olandır 🙂 Şaka bir yana, Türkçede hakikaten olağanüstü bir isim tamlaması yatkınlığı olmasından kaynaklı çok fazla sıfat üreten bir dilimiz yok. Bundan dolayı Türk öğrenciler de Sırpçada isim tamlamasını öğrendikten sonra sıfat kullanımını azaltma eğilimi göstermeye başlarlar. Örneklendirecek olursak:

Belgrad parkları – bu bir isim tamlamasıdır. Çünkü Belgrad’ın bir sıfat biçimi yoktur ve elimizden onu tamlayan yapmaktan başka hiçbir şey gelmez. Ancak aynı şeyi Sırpça dile getirecek olursak “beogradski parkovi” dememiz gerekir, çünkü Belgrad’ın bir de sıfat biçimi vardır. (Beograd: Belgrad)

Sıfatları sınıflandırmadan önce belirtmemiz gereken en önemli kural, SIFATLARIN ÖNÜNE GELDİKLERİ İSMİN CİNSİYETİ VE TEKİL-ÇOĞULLUĞUNA GÖRE BİÇİMLENDİĞİDİR. Yalın hâllerinde:

Eril tekil isimleri niteleyen sıfatlar sessiz harf veya “i” harfiyle, dişil tekil isimleri niteleyen sıfatlar “a” harfiyle, nötr tekil isimleri niteleyen sıfatlar ise eğer sıfatın son sessiz harfi damaksıl bir sessiz harf değilse “o” ile; eğer damaksıl bir sessiz harfse (č, ć, dž, đ, j, lj, nj, š, ž) o zaman “e” harfiyle sonlanır.

Eril çoğul isimleri niteleyen sıfatlar “i” harfiyle, dişil çoğul isimleri niteleyen sıfatlar “e” harfiyle, nötr çoğul isimleri niteleyen sıfatlar ise “a” harfiyle sonlanır. İsimlerle benzerlik gösterirler.

Şimdi anlamlarına göre sınıflandıralım bakalım 🙂 :

• Niteleme Sıfatları (Opisni pridevi): Yazının başında gördüğünüz görselden anımsayabilirsiniz. 🙂 Tıpkı Türkçede olduğu gibi niteleme sıfatları, önüne geldiği ismin nasıl olduğunu belirten, adı üstünde niteleyen sıfatlardır.

Örnek: lep / lepa / lepo (güzel), mlad /mlada / mlado (genç), tanak / tanka / tanko (ince), vb.

• İyelik Sıfatları (Prisvojni pridevi): Bu, İngilizcedeki başlıkla aynı içeriğe sahip değildir, aman dikkat! İngilizcede iyelik sıfatı dediğimiz şeyin Sırpçadaki karşılığı iyelik zamiridir (prisvojne zamenice). Burada, yine aidiyet anlamı veren ancak bunu zamirlerle (benim, senin, onun, vb.) yapmayan sıfatları göreceğiz. Bu bir kişiye olan bir aidiyet de olabilir, bir kültüre de olabilir. Örneklendirerek açıklayalım.

Örnek: Brankov / Brankova / Brankovo (Branko’nun) – Brankov most (Branko Köprüsü), srpski / srpska / srpsko (Sırp), vb.

Özel isimden sıfat türetmek için erkek isimlerine “ov / ova / ovo“, kadın isimlerine ise “in / ina / ino” ekleriz.

Örnek: Željkova pesma (Željko’nun şarkısı), Marijina kuća (Marija’nın evi), vb.

• Takısız İsim Tamlaması Sıfatları (Gradivni pridevi): Bu başlık altında, ismin nitelediği nesnenin neden, hangi malzemeden yapılma olduğunu belirten sıfatlardır.

Örnek: drven / drvena / drveno (tahtadan), pamučni / pamučna / pamučno (pamuktan), vb.

• Yer Belirten Sıfatlar (Mesni pridevi): Adı üzerinde, önüne geldikleri ismin bulunduğu yer, mekân hakkında fikir sahibi olmamızı sağlayan sıfatlardır.

Örnek: severni / severna / severno (Kuzey), južni / južna / južno (Güney), istočni / istočna / istočno (Doğu), zapadni / zapadna / zapadno (Batı), vb.

• Zaman Belirten Sıfatlar (Vremenski pridevi): Yine adı üzerinde, önüne geldikleri ismin zamanı veya dönemiyle alâkalı bize bilgi veren sıfatlar bu sınıflandırma içinde yer alır.

Örnek: zimski / zimska / zimsko (kış / kışlık), mesečni / mesečna / mesečno (aylık), vb.

Anlamlarına göre sınıflandırdıktan sonra, sıra sıfatları hâllerine göre sınıflandırmaya geldi. İki sıfat hâlimiz var:

• Belirli Hâl (Određeni vid): Sıfatın bu hâlinde, sıfatın nitelediği isim belirli bir kişidir. Bunu İngilizcede “the” artikeliyle ismi belirli hâle getirmemize benzetebiliriz. Çünkü Sırpçada artikel yoktur.

Örnek: Ovaj pametni učenik zna kako da se piše. / Bu akıllı öğrenci nasıl yazıldığını biliyor.

• Belirsiz Hâl (Neodređeni vid): Sıfatın bu hâli yalnızca niteleme ve takısız isim tamlaması sıfatlarında geçerli olmaktadır. Bu durumda sıfatın nitelediği kişi spesifik biri değildir.

Örnek: Neki pametan učenik zna sve lekcije. / Akıllı bir öğrenci tüm üniteleri biliyor.

Detayına inecek olursak, bu iki hâlde farklı sıfat biçimlerine sahip olan tek isim ERİL TEKİL İSİMDİR. Bunun dışında bu farklılığı gözlemleyebileceğimiz bir alan mevcut değildir. Belirsiz hâlinde sessiz harfle biten ve eril tekil ismi niteleyen sıfat, belirli hâlinde sonuna “i” harfi alır. Bu durum, her sıfat için geçerli değildir; bazı sıfatların sessiz harfle biten biçimleri mevcut değildir. Bu durumda her iki hâlde de “i” harfi ile sonlanırlar.

Son olarak bir sıfat grubumuz daha bulunmaktadır:

KARŞILAŞTIRMA SIFATLARI (KOMPARACIJA PRIDEVA)

Bu başlık altında göreceğimiz sıfat türleri “karşılaştırma” ve “üstünlük” sıfatlarıdır. Bu iki grubun dışında kalan tüm sıfatlara “pozitiv“, karşılaştırma sıfatlarına “komparativ“, üstünlük sıfatlarına ise “superlativ” adını veriyoruz. İngilizce veya herhangi başka bir Avrupa diline aşina olanlar, bu terimlere aşinadır.

Komparativ yapmak için kuralımız şu şekilde işler: sıfatların sonuna “iji”, “ji” ya da “ši” sonlandırması getirilir.

Örnek: lep – lepši (güzel – daha güzel), jeftin – jeftiniji (ucuz – daha ucuz), vb.

Superlativ içinse kuralımız çok daha basittir: sıfatın komparativ biçiminin başına “naj” ekleriz. (Not: “naj” BİTİŞİK yazılır!!!)

Örnek: lep – lepši – najlepši (güzel – daha güzel – en güzel), jeftin – jeftiniji – najjeftiniji (ucuz – daha ucuz – en ucuz), vb.

Tümüyle istisna olan DÖRT tane karşılaştırma sıfatı vardır:

• dobar – bolji – najbolji (iyi – daha iyi – en iyi)
• zao – gori – najgori (kötü – daha kötü – en kötü)
• veliki – veći – najveći (büyük – daha büyük – en büyük)
• mali – manji – najmanji (küçük – daha küçük – en küçük)

Daha fazla örneklendirmiyorum, zira bu konu altında vereceğim örneklerin birçoğunda ses olayları var. Daha detaylı anlattığım başka bir yazıda daha fazla örneklendirme sözü vereyim. 🙂

SIRPÇAYI TÜRKÇEYLE KARIŞTIRMAYIN! Özel isimler olan şehir veya ırkların sıfat hâlleri küçük harfle yazılır!!!

Örnek: Turska – Türkiye / turska kafa – Türk kahvesi, Brisel – Brüksel / briselska arhitektura – Brüksel mimarîsi, vb.

Bitirmeden önce isimlerin cinsiyetleri ve tekil-çoğulluklarına göre bir tablo oluşturup sıfatlarla niteleyelim:

	TEKİL (JEDNINA)	ÇOĞUL (MNOŽINA)
ERİL CİNSİYET (MUŠKI ROD)	nov(i) student mlad(i) čovek turski čaj	veseli ljudi pametni učenici veliki gradovi
DİŞİL CİNSİYET (ŽENSKI ROD)	velika bolnica lepa žena mračna soba	udobne sobe visoke zgrade jake žene
NÖTR CİNSİYET (SREDNJI ROD)	malo selo jesenje vreme pametno dete	ženska imena crvena pera tiha mesta

KELİME DAĞARCIĞI

nov(i) / nova / novo: yeni
student: öğrenci (erkek – üniversite)
mlad(i) / mlada / mlado: genç
čovek: adam, insan
turski / turska / tursko: Türk (sıfat)
čaj: çay
velik(i) / velika / veliko: büyük
bolnica: hastane
lep / lepa / lepo: güzel
žena: kadın
mračni / mračna / mračno: karanlık
soba: oda
mali / mala / malo: küçük
selo: köy
jesenji / jesenja / jesenje: sonbahar (sıfat)
vreme: zaman, hava durumu (yukarıda verilen örnekteki anlamı: hava durumu)
pametan / pametna / pametno: akıllı
dete: çocuk
veseli / vesela / veselo: neşeli, şen
ljudi: insanlar (çoğul)
učenik: öğrenci (erkek)
grad: şehir
udoban / udobna / udobdo: rahat
visok / visoka / visoko: yüksek, uzun
zgrada: bina
jak / jaka / jako: güçlü
ženski / ženska / žensko: kadın (sıfat), dişil, kadınsal
crveni / crvena / crveno: kırmızı
pero: kalem (tükenmez, dolma)
tih(i) / tiha / tiho: sessiz
mesto: yer, mekân

Geçmiş olsun, bu haftalık da bu kadar! 🙂 Sıfatları da öğrendiğimize göre haftaya isim hâllerine başlayabiliriz demektir. Görüşmek üzere!

Görsel kaynağı: https://www.shtreber.com/