Sırpçanın Dünyadaki En Zor Dördüncü Gramere Sahip Olmasının 6 Sebebi

Yapılan bir araştırmanın sonucunda Sırpçanın dünya üzerinde grameri en zor olan dördüncü dil olduğu saptanmıştır. Peki bu doğru kanıya sebebiyet veren faktörler neler?

• Kelime cinsiyetleri

Evet, bu zorluk maalesef Sırpçada da var. Hem de eril, dişil ve nötr olmak üzere üç taneler… Sırpçada artikel yoktur, kelimelerin cinsiyetlerini – istisnalar dışında – son harflerine bakarak tanırız. Bunun getirdiği zorluklardan bir diğeri ise, sıfatların kelime cinsiyetlerine bağlı olarak değişmesidir. Yani bir sıfatın üç farklı tekil, üç farklı da çoğul formu vardır.

• İsim hâlleri

Türkçede (yalın hâl de dâhil olmak üzere) beş isim hâli bulunuyorken Sırpçada ise bunların sayısı yediye yükselmektedir. Nominatif, akuzatif, genitif, datif, lokatif, enstrümental ve vokatif olarak adlandırılan yedi tane isim hâlinin çekimine bağlı olarak sıfatların çekimi de değişmektedir. Buna aynı zamanda tekillik-çoğulluk ve kelime cinsiyeti faktörü de eklersek, kombinasyon toplamları bir hayli çeşitli oluyor.

Örnek bir sıfat tamlaması seçerek bu durumu açıklayalım:

moj drug (benim arkadaşım)

	TEKİL	ÇOĞUL
Nominatif (Yalın)	moj drug	moji drugovi
Akuzatif (Belirtme)	mog druga	moje drugove
Genitif (İsim Tamlaması – Ayrılma)	mog druga	mojih drugova
Datif (Yönelme)	mom drugu	mojim drugovima
Lokatif (Bulunma)	mom drugu	mojim drugovima
Enstrümental (Birliktelik – Aracılık)	mojim drugom	mojim drugovima
Vokatif (Seslenme)	moj druže	moji drugovi

 

Burada örnek olarak aldığımız “drug” eril bir kelimedir, bu yüzden burada uygulanan çekim kuralları; farklı cinsiyet grubuna giren bir isimle kurulmuş bir sıfat tamlamasında çoğunlukla geçerli değildir.

• “Imati” fiili

“Imati” yani “sahip olmak” fiili tam üç farklı isim hâliyle beraber kullanılabilmektedir. Bu fiil ve negatifi olan “nemati” fiili, üçüncü tekilde kullanıldığı zaman; Türkçedeki “var/yok” kelimelerinin anlamlarını verebiliyor. Bu durumda birkaç faktöre dikkat etmek gerekiyor:

1. Eğer “postoji(ti)” yani “var olmak” fiiliyle yer değiştirebiliyorsa, o zaman gelecek isim nominatif, yani yalın hâl alır.
2. Eğer “var” ya da “yok” anlamında kullanılacaksa, o zaman gelecek isim genitif isim hâlini alır.
3. Eğer “sahip olmak” anlamı varsa, o zaman gelecek isim akuzatif isim hâlini alır.

• Bitmiş/bitmemiş fiil kavramı

Bu kısım bir Türk için, hatta ve hatta bir Avrupa dilini anadil olarak konuşan biri için bile anlaması en zor konulardan biridir. Svršeni/nesvršeni glagoli olarak adlandırılan bu başlık şu şekilde açıklanabilir: Her fiilin, biri uzun biri kısa olmak üzere iki farklı formu vardır.

Bunun anlaşılması için verilebilecek en iyi örnek:

gledati: izlemek (nesvršeni)

pogledati: bakmak (svršeni)

“İzlemek” eylemi “bakmak” eyleminden daha uzun sürelidir, bu yüzden bu fiili “bitmemiş fiiller” kategorisine alırken pogledati fiilini ise “bitmiş fiiller” kategorisine alırız.

Örnek:

početi (svršen): başlamak (bitmiş)

počinjati (nesvršen): başlamak (bitmemiş)

Počela sam da učim srpski.

Sırpça öğrenmeye başladım.

Počinjemo čas u sedam sati petkom.

Derslere her cuma saat yedide başlarız.

Verilen örnekte de görüldüğü üzere bitmemiş fiiller, geniş zaman anlamı katar. Sıklıkla yapılan şeyler, sürekliliği olan durumlarda kullanılır.

• Ses değişimleri

Bu zorluk Türkçede de mevcut olduğundan, bizim açımızdan anlaşılması biraz daha kolaydır. Vokalizacija, palatalizacija, sibilarizacija, nepostojano a, nepostojano e gibi birçok farklı ses değişimi mevcuttur. Bunlardan biri olan palatalizacija yani ses yumuşamasının bir örneğiyle bu yazıda karşılaştık.

Palatalizacija kuralına göre:

K, G ve H; sırasıyla Č, Ž ve Š harflerine dönüşür.

Bu durumda “moj drug” sıfat tamlamasının vokatif isim hâline göre çekimlenirken “moj druže” hâlini almasını açıklamış olduk. Tabiî bu dili öğrenmeyi göze almak, bu kuralları refleksif olarak kullanmayı öğrenmeyi de göze almak demektir, dikkatli düşünmekte fayda var. 🙂

• Sayılar ve “dvojina”

İnanması çok güç ama Sırpçada tekillikle çoğulluk arasına sıkışmış bir kavram var: DVOJINA. Sayılar sıfat olarak geldikleri zaman isimlerin hâlleri değişir. “Bir” yani “jedan” sayısı cinsiyete göre çekimlenir (jedan, jedna, jedno) ve geldiği ismin nominatif (yalın) isim hâline göre çekimlenmesine sebep olur. Bunun dışında 2, 3 ve 4 sayıları dvojina kapsamındadır ve geldikleri isimlerin genitif (isim tamlaması – ayrılma) tekil isim hâline göre çekimlenmesine sebep olur. 5 ve üzerinde ise genitif çoğul isim hâline göre çekimlenir. Bu kural çok basamaklı sayıların son basamaklarına göre devamlılık gösterir (11-19 arası istisnadır.)

En önemlisi ise insan beyninin bunların hepsinden daha fazlasını alabilecek kadar muazzam bir depo olduğudur. Bu yola çıkmış herkese bol şans!