Sırpça öğrenirken İngilizce üzerinden öğrenmek zorunda kalmış bir insan olarak Türkçe kodlamalar ve akılda kalıcı yollarla öğretim yöntemleri türetmeye başladım kafamda, nedendir bilinmez. “Şu an öğrensem kesin aklımda böyle tutardım.” gibi gibi düşünceler geliyor aklıma, e hâliyle sizlere aktarıyorum ben de. Bence çok ama çok sihirli bir kelimemiz var. Ne mi?

SLAV

Şimdi bu kelimenin güzel yanlarından faydalanacağız. İlk önce “l” harfiyle başlayalım.

L harfini gördüğümüz -“lj” dışında, çünkü “lj” tek bir harftir, aman dikkat!- her an, bu harfi “Slav” kelimesindeki gibi sert telaffuz ediyoruz. Zaten “lj” ise “lâle” kelimesindeki “l” gibi yumuşak okunur.

Bir de “v” harfinden yararlanalım.

Bu “v” harfi size daima Sırp alfabesinde bu harfe benzeyen “˘” çentiğini hatırlatsın. Unutmayın Slav dilleri hep sert dillerdir. Siz de bu çentiğe sahip harfleri hep sert telaffuz etmelisiniz. (č, ž, š, dž)

Peki Sırpça’ya özgü harfleri nasıl telaffuz ederiz? Gelin bu harflerin aslında nasıl türediklerine bakarak yazıyla elimden ne kadar gelirse anlatayım.

C/Ц:

Almanca bilenler için belki daha kolaydır, “ts” sesine benzer bir ses çıkarmanız gerekir. Ancak bunun en önemli kısmı “tısı” şeklinde değil de bunu tek bir sesmiş gibi çıkarmanız, yani t ve s seslerinin fazla ayrı çıkmaması. Bunu en iyi şöyle anlatabilirim: Üst ve alt ön dişlerinizi üst üste getirip birbirlerine değdikleri noktadan geriye doğru dilinizi kaydırırken aynı anda tıslama şeklinde dışarıya hava vermeniz ve üst ve alt dişlerinizi aralamanız gerekiyor. (Komplike gibi duruyor ama sadece yazıya döküldüğü için böyle olduğunu düşünüyorum 🙂 )

Č/Ч:

Alfabetik sıraya göre gittim ancak şunu belirtmem gerekiyor ki bu harfin oluşumu “t” ve “š” harflerinin aynı anda söylenmesinden geliyor. Bu harfe de değindiğimde tekrar göz atmanızı tavsiye ederim. Bu harfin okunuşu her ne kadar bizdeki “ç” harfine benzese de aslında aynı değil. Zaten bir dil öğrenirken kafamızın içinde kabullenmemiz gereken en önemli gerçek herhangi iki dilde aynı duyulan herhangi bir harfin olmayışı, hepsinin akustiği ve frekansının farklı olduğu. Çok uzattım sanırım, bu harfimizi de telaffuz ederken yine üst ve alt ön dişlerimizi üst üste getirip “ç” sesi çıkarmaya çalışıyoruz. Ama yukarıdaki kodlamada da belirttiğim gibi: “v” harfine benzeyen çentiği gördük mü SERT! 🙂 Zaten telaffuz etmeye çalışırken sesin Türkçeye oranla ne kadar sert duyulduğunu anlayacaksınız.

Ć/Ћ:

Hah! Geldik işte tabir-i caizse zurnanın zırt dediği yere. Haykırır çoğu Sırpça öğrenme hatasına düşmüş mümin “Nedir bununla üsttekinin farkı?” diye, onu açıklayacağım şimdi. Bu ses “t” ve “s” harflerinin aynı anda söylenmesinden türemiş bir sestir. Dikkat edin, en üstteki “c” sesindeki gibi art arda değil, aynı anda. Peki bunu nasıl yapacağız? İşte orası sizin çabanıza kalmış, bana sadece yardımcı olmak düşer, ama bu ses genelde telaffuzun en sıkıntılı noktalarındandır. Dilimizi damağımızın gerisinden öne doğru kaydırırken hava üfleyerek “ç” sesi çıkartmaya çalışıyoruz. Tabiî bana böyle anlatan olmamıştı ama “t” ve “s” harflerini aynı anda telaffuz etmeye çalışırken başarmıştım, o da etkili olabilir. (Arnavutça bileniniz varsa Arnavutçadaki “q” harfine tekabül ediyor.)

DŽ/Џ:

Bu yazıyı okuyan herkes için söylüyorum, bundan sonra “Zeko, Manzukiç, Hodziç” gibi ölümcül telaffuzlara yer yok! Şu görmüş olduğunuz ikili, kiril alfabesindeki hâlinden de açık ve net olduğu üzere tek harf. Hemen nasıl telaffuz edildiğini anlatıyorum. Bir kere “v” harfine benzer bir çentik var orada, demek ki bu harf nasıl telaffuz ediliyor? SERT! Sertse koyuyoruz üst ve alt ön dişleri bir araya ve Türkçedeki “c” harfini çıkarmaya çalışıyoruz. Yani neymiş? Ceko’ymuş, Mancukiç’miş, Hociç’miş değil mi?

Đ/Ђ:

Bu harfe çok âşina olmayabilirsiniz çünkü Sırplar da kullanmayı bilmiyorlar. Bu harf “d” ve “j” (y) harflerinin aynı anda söylenmesinden geliyor ve bundan dolayıdır ki klavye değiştirmeye bile mecâli olmayan sevgili Sırp halkı bunu ısrarla “dj” olarak yazar. Sakın. Yazım hatasıdır. Hemen burada ufak bir konu dağıtacağım. Daha önceki yazımdan alıntı yapıyorum çünkü bunu anlatmıştım:

Varyantların dışında dillerin oluşumunda farklılıklar tabiî ki de mevcuttur. Sırp-Hırvat dillerinin amiyane tabirle en « ayrık otu » dili olan Karadağca, jotacija adını verdiğimiz ses olayında sınır tanımamasından kaynaklı bir aksan sivrilmesi yaşamıştır. Jotacija’nın burada bizi ilgilendiren en önemli kuralı şudur:

• d + j = đ

mlad – mlađi

Yukarıda verilen örnekteki gibi, eğer jotacija bir gramer kuralı içerisinde gerekli ise, bu tüm varyantlarda geçerliliğini sürdürmektedir.

(Yukarıdaki jotacija örneği karşılaştırma sıfatı yapmak için kullandığımız ek olan –ji eki sebebiyle ses değişimine uğramıştır. / genç – daha genç)

Ancak d ile j yalnızca gramer kuralları dolayısıyla yan yana gelmiyor. Gelin bunu varyantların içeriklerine bakarak örneklendirelim:

Ekavica	Ijekavica	Ikavica	Karadağca
lepa	lijepa	lipa	lijepa
videla	vidjela	vidjela	viđela

Burada verilmiş olan örneklerle kelime telaffuzları ve düzeninin varyantların isimlendirilmesiyle olan bağlantısını da görmüş oluyoruz. İkinci olarak örnek verdiğimiz “videla” kelimesi, “görmek” fiili olan “videti”nin geçmiş çekiminin dişil hâli. Burada aksan farkından dolayı d ile j harflerinin denk gelişi Karadağca hariç hiçbir dilde Jotacija’ya sebep olmaz.

Dünyanın en uzun alıntısını yaptıktan sonra hemen telaffuz kısmına geçiyorum. “Ć” harfindeki teknikle aynı, ancak bu sefer Türkçedeki “c” harfini çıkarmaya çalışarak yapıyoruz.

H/Х:

Bu harf önemli arkadaşlar, bu harf gururumuz. Türkçe’den geçmiş bir harftir “h”. Hadi örneklendirelim: Hz. İsa’nın Sırpçası “Hrist”tir. Bu örnekte görmüş olduğumuz üzere Hristiyanlıkla bağlantılı olan ve kökü aynı olan terimlerin hepsinin “h” ile başlaması gerekirken eski ve köklü isimlerden olan “Kristina”nın “Hristina” olmayışı bunun bir kanıtıdır. Osmanlı’nın etkisinde çok kalmamış olan kırsal kesimlerde Hvala (teşekkürler) kelimesinin “Fala” diye telaffuz edilişinin sebebi Türkçeyle fazla etkileşimde bulunmamış olmalarıdır. Evet gelelim telaffuza, “k” ve “h” arasında bir ses çıkarmamız gerekiyor doğal olarak, tıslama da diyebiliriz sanırım bu sese.

J/Ј:

Bu harfin oluşumunun etimolojiyle bağlantısını anlatmak istiyorum aslında ancak onun için ayrı ve daha uzun bir yazı düşündüğüm için şimdilik üstünkörü geçeceğim. Kirilde latinden geçmiş tek harf olduğunu söyleyebilirim en azından şimdilik. Sanırım mecburen yukarıda belirtmek zorunda kaldığım gibi Türkçedeki “y” harfi şeklinde telaffuz edilir.

L/Л | LJ/Љ

Zaten yukarıda telaffuzları da dâhil olmak üzere detaylı bir biçimde açıkladım, ancak demin de belirttiğim ayrı bir yazı fikrinin konusu adına bu harflerde de kalıntılara rastlamak mümkün.

NJ/Њ:

Bunun için de yukarıdakinin aynısını söylemek mümkün. Bu harfin tek bir ses olduğunu kabullenmek bir Türk için yapılabilecek en zor işlerden olsa gerek. İspanyolcadaki “ñ”, İtalyanca ve Fransızcadaki “gn” telaffuzunun aynısı, “n” ve “j” harflerinin aynı anda telaffuzundan geliyor. Bunu da şöyle açıklayalım: dilinizi damağınızın üstüne koyun ve “n” derken dilinizi damağınızda biraz öne sürerek aşağı alın.

R/Р:

Bunu koymazsam olmazdı, “r” derken o dil dönecek, yoksa o Slav dilinin ne tadı kalır? Bunu da tarif etmeye çalışacağım artık olduğu kadar: Dilinizi tam damağınızın çöktüğü noktaya sert bir şekilde tam “r” harfini telaffuz ederken vurun, zaten o kuvvetle kendiliğinden dönecektir.

Š/Ш:

Bak bak üstte ne var? “V” harfine benzeyen çentik!! O zaman n’aptık, koyduk ön dişleri üst üste, Türkçe’deki “ş” harfini telaffuz etmeye çalıştık. Bu arada şimdi tam sırasıdır, “č” harfinin nasıl türediğine tekrar bir göz atabilirsin, bu sefer de farklı yöntemlerle telaffuz etmeyi deneyebilirsin.

Ž/Ж:

Bu harfin kirili bana hep kurbağayı hatırlatır, nedendir bilinmez. Dünyanın en saçma girizgâhından sonra devam ediyorum. Üste baktım ne gördüm: “v”. Yani SERT! Üst ve alt ön dişleri koyduk üst üste ve Türkçedeki “j” harfini telaffuz etmeye çalıştık.

Umarım size güzel bir kılavuz olmuştur, yardımcı olabildiğimce mutlu olabilirim ancak. Bir başka yazıda görüşmek dileğiyle…